Samenwerken aan liefdevolle zorg

Als iemand in het verpleeghuis komt wonen, staan medewerkers klaar om de zorg van de naasten over te nemen. Om dit zo goed mogelijk te kunnen doen, is het belangrijk om de behoeften, wensen en verlangens van de bewoner goed te leren kennen. De naasten – familie, vrienden of andere belangrijke anderen – zijn onmisbaar als bron van informatie én in het streven naar leefplezier. Want voor elk mens zijn liefdevolle relaties een belangrijke bron van welbevinden. Aandacht voor de (veranderende) relatie tussen bewoners en hun naasten is dan ook voor beiden van groot belang. In de praktijk blijkt echter dat veel zorgmedewerkers nog weinig gericht zijn op de (samenwerkings)relatie met de naasten, en dat zij zich onvoldoende toegerust voelen om hiermee aan de slag te gaan.

Onder de noemer ‘Samen werken aan liefdevolle zorg’ hebben Topaz, locatie Zuydtwijck en Leyden Academy gezamenlijk onderzoek gedaan in de ‘driehoek’ tussen bewoners, hun naasten en zorgmedewerkers. Dit werd gedaan vanuit de vraag: ‘Hoe kunnen medewerkers en naasten samenwerken aan liefdevolle zorg voor de bewoner?’ en met behulp van interviews en focusgroepen. Het doel was om de onderlinge wisselwerking en interactie beter te begrijpen en zo de kwaliteit van zorg te kunnen verbeteren. Bovendien dragen een fijne samenwerking en goede afspraken met naasten bij aan het werkplezier van de zorgmedewerkers zelf.

De rollen in de driehoek

De verschillende (verwachtingen van) rollen van en tussen medewerkers, bewoners en naasten zijn leidend voor de relaties in die driehoek. Hieronder lichten we de verschillende rollen toe.

Medewerkers
Medewerkers zien zichzelf als zorgverlener en als hoofdverantwoordelijke voor het welzijn van de bewoner. Ze willen bewoners beschermen. Hierbij komen de waarden zorgzaamheid, verantwoordelijkheid en expertise sterk naar voren. Bewoners zien zij als afhankelijk van zorg (van medewerkers). Naasten zien zij als mensen die de (intensieve) zorg voor hun dierbare moet loslaten, die het degeneratieve dementieproces niet volledig begrijpen en die vooral een bijdrage moeten leveren aan het welzijn van de bewoner. Medewerkers willen naasten ontlasten en geruststellen. In de samenwerkingsrelatie nemen medewerkers vooral de rol in van gatekeeper van het welzijn van bewoners en van expert in de zorg. In deze vorm van samenwerking hebben bewoners meer een passieve rol en zijn naasten meer instrumenteel.

“Als we iemand opnemen in het verpleeghuis, vind ik het belangrijk om de mantelzorger uit de rol van hulpverlener te halen en weer ‘naaste’ te laten zijn. Dat is moeilijk, de mantelzorger had voorheen vaak 24 uur per dag zorg. Beiden hebben we andere verwachtingen. Het is belangrijk om die uit te spreken, want soms hebben we een ander oordeel over goede zorg.” - Teamleider

Bewoners
Bewoners zien zichzelf als zorgontvanger, waarbij de waarden dankbaarheid, bescheidenheid en autoriteit sterk naar voren komen. Zij zien medewerkers als zorgverleners en zien naasten als belangrijke relaties in hun leven. Bewoners willen medewerkers en naasten niet belasten, en nemen in de driehoeksrelatie een afhankelijke rol in.

Naasten
Naasten zien zichzelf als belangrijke relatie van de bewoner en als expert op het gebied van de bewoner als persoon en daarmee wat goede zorg voor diegene inhoudt. Hierbij zijn verbinding, verantwoordelijkheid en waardigheid belangrijke waarden. Naasten nemen in hun relatie met medewerkers vaak de rol van belangenbehartiger van de bewoner op zich omdat bewoners vanwege ziekte vaak minder makkelijk kunnen aangeven wat zij willen.

“Ik heb het gevoel dat ik een verschil kan maken als mantelzorger. Maar ik ben bang om irritatiepunten te benoemen richting de zorg, ik ben bang dat het zijn weerslag heeft op de zorg.” - Naaste van bewoner

Opgeleverde inzichten

Belangrijke thema’s
Gedurende het onderzoek werd duidelijk dat de medewerkers, naasten en bewoners moeilijkheden in de samenwerkingsrelatie ervaren rondom de thema’s zeggenschap, vertrouwen en erkenning. Wie neemt in het verpleeghuis de beslissingen rondom de zorg voor een bewoner en in hoeverre ervaren medewerkers, naasten en bewoners ervaren dat hun stem wordt gehoord? Vertrouwen in elkaar dat je samen werkt aan goede zorg voor de bewoner is van groot belang. Bij het thema erkenning gaat het over elkaars identiteit en de rol die medewerkers en naasten willen spelen in de zorg voor de bewoner.

Bouwstenen
Naar aanleiding van bovengenoemde thema’s hebben er verschillende interviews, focusgroepen, co-creatiesessies en sessies met de klankbord- en stuurgroep plaatsgevonden. Vervolgens zijn onderstaande vijf bouwstenen ontwikkeld, die een betere samenwerkingsrelaties in de driehoek bevorderen:

1. Zeggenschap van de bewoner
2. Persoonlijk contact tussen medewerkers en naasten
3. Informatie over het reilen en zeilen bij de zorglocatie (voor naasten, maar ook voor medewerkers onderling: Wie doet eigenlijk wat? Wat mag ik wel en niet?)
4. Een welkom gevoel voor naasten
5. Vaardigheden van en mogelijkheden voor medewerkers voor samenwerking in de driehoek

Praktische suggesties
Ook zijn er enkele praktische suggesties die meteen toepasbaar zijn.

• Bijeenkomsten organiseren voor medewerkers onderling, naasten onderling, en medewerkers en naasten samen, met als doel te verbinden en te reflecteren.
• Initiatieven van medewerkers stimuleren. Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat medewerkers best wel ideeën hebben over wat zij zouden kunnen doen rondom het contact met naasten, maar hiervoor niet altijd initiatief kunnen, durven of willen nemen.
• Inhuizingsprocedure anders vormgeven of beter naleven, meer gericht op de bewoner. En later eventueel extra gesprekken met naasten over hun rol.
• Een nieuwsbrief voor medewerkers, naasten en vrijwilligers draagt bij aan meer informatievoorziening en betrokkenheid. Bijvoorbeeld met informatie over de zorgverlening, verslag van activiteiten, voorstellen van een zorgmedewerker, interviewtje met naasten over wat zij allemaal doen bij Zuydtwijck, een bewoner in het zonnetje etc.
• Duidelijkere functieomschrijvingen, waarbij de rollen en verantwoordelijkheden rondom samenwerking met naasten ook aan bod komen.

En nu?

Dit project is met veel enthousiasme uitgevoerd op de Topaz-locatie Zuydtwijck en wordt daar momenteel geborgd. Het voornemen is om het project uit te breiden naar andere locaties van Topaz. Maar het belangrijkste is dat de samenwerkingen en relaties tussen bewoners, naasten en zorgmedewerkers op Zuydtwijck significant zijn verbeterd. Er is veel aandacht voor deze relaties, en hier wordt ook tijd en ruimte voor genomen, door zowel de betrokkenen zelf, als door het managementteam.

Het onderzoek ‘Samen werken aan liefdevolle zorg’ wordt mede mogelijk gemaakt door het Zorgondersteuningsfonds. Binnen het onderzoek wordt samengewerkt met het CIV Welzijn & Zorg en Radicale Vernieuwing Waarde-vol Onderwijs, om te zorgen dat de geleerde lessen ook hun weg vinden naar het onderwijs van toekomstige zorgmedewerkers.